Mevleviliğin kurucusu, Mevlâna Celaleddin Rumi‘dir. Bu meşhur mutasavvıf ve düşünürümüz
1209 yılında Horasan’ın Belh şehrinde dünyaya gelmiş, 1270’de Konya’da vefat etmiştir.
Tasavvufi yorumlardan biri olan Mevlevilik onun görüş ve düşünceleri çerçevesinde oluşmuştur.
Mevlâna’nın babası, dönemin tanınmış İslam âlimlerinden biri olan Bahauddin Veled,
annesi ise Mü’mine Hatun’dur. Mevlâna, küçük yaşlarda iken, ailesi ile birlikte Belh’ten ayrılıp
Anadolu’ya gelerek Konya’ya yerleşti. Mevlâna iyi bir eğitim gördü. Onun ilk hocası, babası
Sultan Veled’dir. Mevlâna Halep, Şam, Konya gibi dönemin ilim merkezlerinde tanınmış
İslam âlimlerinden ders aldı. Tefsir, hadis, fıkıh gibi İslami ilimlerde iyice uzmanlaşan Mevlâna
Celaleddin Rumi, Arapça ve Farsça dillerini mükemmel bir şekilde öğrenmiştir. Onun yaşadığı
dönemin edebiyat dili Farsça olduğu için eserlerini bu dilde yazmıştır.
Mevlevilik; insanı yüceltmeyi amaçlayan, insanlar arasındaki ortak değerleri ön plana çıkaran
bir düşünce akımıdır. Allah sevgisi, insan sevgisi, insana hizmetin esas alınması, onun
manevi ve ahlaki yönden yüceltilmesi Mevlevilikte önem verilen ilkelerdendir.Mevlevilikte, ibadetler üzerinde önemle durulur. İbadetlerin
düzenli ve samimi bir şekilde yapılması gerektiği
belirtilir. Yüce Allah’a olan sevgi ve bağlılığın ibadetlerle
de gösterilmesi istenir. Mevlevilikte İslam’ın sevgi ve hoşgörüyü
ön plana çıkaran yorumuna önem verilir. Hayatın
anlamı ve insanın evrendeki üstün konumu üzerinde de
sıkça durulur. Başkalarının ayıplarının yüzlerine vurulmaması,
hatalarından dolayı insanların incitilmemesi gerektiği
belirtilir. Milliyet, din, dil, ırk, zengin, fakir vb. hiçbir ayrım
yapılmaksızın bütün insanların sevilmesi öğütlenir.
Mevlâna Celaleddin Rumi’ye göre Yüce Allah insana
değer vermiş, onu üstün ve ayrıcalıklı bir varlık olarak
yaratmıştır. O hâlde insana değer verilmeli ve saygı
duyulmalıdır. Mevleviliğe göre insan, kalbini kin, hırs, kibir
kıskançlık, bencillik gibi kötü duygulardan arındırmalıdır.
Sevgi, saygı ve hoşgörüyü ilke edinmelidir. Mevlevilik akımında dinî ve ahlaki ilkeler vazgeçilmez bir
öneme sahiptir. Bu akıma göre doğruluk, adalet, hikmet,
zayıfları gözetme, yardımlaşma vb. değerler genel olarak
bütün insanları mutluluğa götürecek temel ilkelerdir. Buna karşın tembellik, yalan, hile, kin,
nefret, öfke, dedikodu, kibir vb. kötü özellikler ise insanın helakına sebep olur. İyi bir Mevlevi
bu gibi kötülüklerden uzak durmayı ilke edinmelidir.
Mevlevilik düşüncesinde sema ayininin önemli bir yeri vardır. Sema; müzik eşliğinde ve belli
bir düzen içerisinde yapılan törene verilen addır. Sema ayinine katılanlara semazen, bu ayinin
yapıldığı yerlere ise semahane denir.